Diariusze sejmowe z XVIII wieku

Sejm był najważniejszym wydarzeniem politycznym w dawnej Polsce. To tu, obok sejmików ziemskich i dworu królewskiego, podejmowano kluczowe decyzje dla kraju. Sala sejmowa była areną, na której dochodziło do konfrontacji pomiędzy stronnictwami prezentującym różne wizje funkcjonowania państwa. Wielokrotnie obrady miały charakter niezwykle dramatyczny. Krzyki, awantury, zamieszanie, czy nader aktywny udział publiczności, wcale nie należały do wyjątków. Było to również miejsce, w którym można było zabłysnąć swym talentem oratorskim – tak cenionym przez polską szlachtę.

Sejmowe batalie przyciągały uwagę szlacheckiej społeczności, toteż chętnie o nich słuchano na sejmikach lub czytano relacje. Ze względu na wyjątkową rolę sejmu, z biegiem czasu wykształciła się praktyka spisywania przebiegu obrad. Co ciekawe, przez pierwsze półtora wieku polskiej praktyki parlamentarnej, nie sporządzano oficjalnych diariuszy sejmowych. Wiele jednak o sejmowych obradach można się dowiedzieć z relacji prywatnych, sporządzanych z inicjatywy magnatów i miast pruskich. Oficjalne diariusze sejmowe, nie bez oporu posłów, zaczęto spisywać dopiero od czasów Jana Kazimierza. Mimo to, obok oficjalnego diariusza, sporządzonego przez specjalnego sekretarza, powstawały nadal relacje prywatne, obfitujące w informacje, których z różnych względów nie zamieszczano w diariuszach oficjalnych.

Stenogramy z obrad sporządzane były na potrzeby króla i kanclerza. Za panowania Stanisława Augusta, były powszechnie dostępne. Król kazał ogłaszać drukiem wszystkie diariusze sejmowe. Niestety te oficjalne sprawozdania z obrad narażone były na skróty i cenzurę. Na szczęście zachowało się sporo diariuszy o charakterze relacyjno-gazetkowym i publicystycznym. Ich autorzy dostarczają dokładniejszych informacji o przebiegu i atmosferze obrad, a także o różnorakich wydarzeniach towarzyskich czy plotkarskich. Celowali w tym zwłaszcza obserwatorzy wysyłani na sejm przez Gdańsk i Elbląg. Co prawda, skupiali się oni głównie na sprawach gospodarczych i dotyczących protestantów, ale informacje zawarte w ich relacjach, stanowią bezcenny materiał dla poznania mentalności obradujących i odtworzenia prac poszczególnych sejmów.