Lauda: uchwały sejmików

Uchwały sejmików należą do najważniejszych, najciekawszych i najbardziej wszechstronnych źródeł, z których dowiadujemy się o dziejach Rzeczypospolitej z czasów szlacheckich. Można w nich odnaleźć informacje dotyczące najróżniejszych tematów, które interesowały zgromadzoną na lokalnym zjeździe szlachtę. W tzw. laudach (uchwałach) sejmikowych odnajdujemy więc przede wszystkim dokumentację działania sejmiku jako instytucji. Możemy się zatem z nich dowiedzieć, kto i kiedy został wybrany na posła na sejm i jakie stanowisko zajęła zgromadzona na sejmiku szlachta wobec spraw, które miały być poruszane na sejmie. Lauda sejmików deputackich zawierają z kolei listy sędziów wybranych do Trybunału Koronnego i Litewskiego, a uchwały sejmików elekcyjnych pozwalają nam zorientować się w obsadzie sądów ziemskich i podkomorskich. Bardzo różnorodny materiał zawierają z kolei uchwały sejmików gospodarskich, na których podejmowano decyzje o lokalnych podatkach, wydatkach, rozliczeniach skarbowych, zapomogach, nagrodach, finansowano utrzymanie lokalnej siły zbrojnej lub innych przedsięwzięć uważanych za ważne dla lokalnej społeczności szlacheckiej.

Do najbardziej wartościowych poznawczo należą instrukcje poselskie uchwalane podczas sejmików przedsejmowych i dołączane do uchwały (laudum) jako osobny dokument. Oprócz stanowiska wobec programu prac sejmu szlachta dołączała do instrukcji cały szereg postulatów, propozycji, próśb, interwencji i wypowiedzi dotyczących najróżniejszych kwestii uznanych za ważne przez sejmikującą brać szlachecką. Pisano więc np. o zniszczeniach i zubożeniu swojej ziemi, co niejako automatycznie łączyło się z żądaniem obniżenia podatków lub zachowania istniejących ulg. Sejmiki często wstawiały się za miastami i instytucjami kościelnymi ze swojego terenu, wypowiadały się na tematy edukacji, religii, Żydów, mieszczan, funkcjonowania sądownictwa, dostępności archiwów i ksiąg ziemskich, bezpieczeństwa, a nawet polityki zagranicznej. Wiele punktów takich instrukcji zajmowały sprawy lokalne, np. odbudowa archiwum, zamku, miasta, naprawa dróg, mostów czy przepraw, sprawy ceł, opłat itp. Z czasem coraz bardziej rozrastały się różne żądania i postulaty dotyczące pojedynczych osób. Sejmiki wstawiały się za osobami w jakiś sposób pokrzywdzonymi przez Rzeczpospolitą, żądały wynagrodzenia dobrze zasłużonych, proponowały obsadę różnych urzędów lub tylko polecały kogoś łasce królewskiej. To ciągłe rozrastanie się instrukcji przy jednoczesnym rozdrabnianiu zawartych w nich kwestii coraz bardziej utrudniało sprawne funkcjonowanie sejmu.

Dla dzisiejszych badaczy ta gadatliwość czy wręcz wylewność autorów instrukcji poselskich stwarza jednak nieocenione możliwości zapoznania się z jakąś formą wyrazu dawnej opinii publicznej. Dostępność tak ważnych źródeł jest jednak bardzo ograniczona. W XIX w. opublikowano lauda sejmików kujawskich z Radziejowa i ziemi dobrzyńskiej z Lipna. Możemy też sięgnąć do wydanych drukiem uchwał sejmików ruskich, częściowo tylko opublikowano akta sejmików krakowskich i wielkopolskich. Wśród tych ostatnich  zwraca uwagę monumentalna edycja laudów średzkich z czasów Augusta II.

Większość tych tak cennych źródeł pozostaje jednak ciągle w rękopisach. Sytuację komplikuje fakt, że większość laudów sejmikowych jest rozproszona na kartach ksiąg grodzkich i ziemskich, a ich zebranie i opracowanie wymaga ogromnego nakładu pracy.