O strojach polskich Augusta III Sasa i Marii Józefy na portretach Louisa de Silvestre

Nadworny malarz drezdeński Louis de Silvestre wśród wielu portretów polskiej pary monarszej: Augusta III Sasa (1696-1763, król od 1733) i Marii Józefy (1699-1757, królowa od 1733) namalował również ich wizerunki w strojach polskich. W sali balowej wilanowskiego pałacu prezentowana jest replika warsztatowa portretu królowej z 1737 r. przedstawiająca ją w ujęciu od kolan, a także biała rzeźba z miśnieńskiej porcelany ukazująca króla w pozie i stroju zaczerpniętych z wizerunku Silvestre’a.

Znany jest fakt, że August III, podobnie jak niektórzy jego poprzednicy na tronie Rzeczypospolitej, m.in. Władysław IV i Jan Kazimierz, na co dzień ubierający się według mody zachodnioeuropejskiej, dla zjednania sobie przychylności rzesz szlacheckich przywdziewali niekiedy strój polski. Zwłaszcza chętnie się w nich portretowali.

Portret Augusta III możemy uznać za idealne przedstawienie ubioru sarmackiego zgodnego z modą 2. ćw. XVIII w. W stroju króla nie ma żadnych nieścisłości i wtrętów mody zachodniej. Monarcha ubrany jest we wspaniały, biało-czerwony ubiór polski noszony do Orderu Orła Białego, ustanowionego przez jego ojca Augusta II Mocnego w 1705 r. Składa się on z długiego, sięgającego niemal do ziemi, białego atłasowego żupana z wąskim kołnierzykiem stójką i obficie sfałdowanymi, zwężającymi się do dłoni rękawami z niewielkimi mankietami. Wierzchni, równie długi kontusz uszyty jest z czerwonego aksamitu i podszyty białym atłasem. Jego brzegi a także rozcięcia wylotów dekoracyjnie zarzuconych na plecy zdobione są dyskretnym srebrnym haftem. Podobnie jak żupan, kontusz królewski ma niewielki kołnierzyk stójkę; nie jest on jednak zapięty pod szyją, a rozchylony na piersiach, tworząc trójkątne wycięcie z białymi wyłogami. Na lewej piersi przyszyta jest gwiazda orderowa, a sam order zawieszony jest na wstędze z błękitnej mory, przewieszonej przez lewe ramię. Dopełnienie sarmackiego stroju Sasa stanowią wysokie żółte safianowe buty, lity pas, do którego zawieszona jest karabela i trzymany w ręku czerwony aksamitny kołpak bramowany sobolowym futrem. W przeciwieństwie do wielu okazjonalnych Sarmatów, nie porzucających przy polskim stroju noszonej na co dzień modnej pudrowanej fryzury, August III ma krótko obcięte, podgolone na okrągło włosy.

Inny charakter ma polski ubiór królowej, który jest tylko stylizacją. W przeciwieństwie do mężczyzn, Polki już w XVII w. ubierały się według mody zachodniej i rodzimy charakter miały tylko noszone przez nie nakrycia głowy i ciepłe okrycia wierzchnie zakładane na francuskie suknie. W XVIII w. takim kobiecym wariantem ubioru narodowego był podbijany futrem kontusik, dopasowany w talii, sięgający do połowy uda i podobnie jak męski kontusz zaopatrzony w rozcięte rękawy, zdejmowane z dłoni dla wygody i swobody ruchów. Do tego stroju nawiązuje zielony, podbity gronostajami wierzchni ubiór Marii Józefy. Nie jest to jednak praktyczne zimowe okrycie, a raczej manteau sukni francuskiej „ucharakteryzowane” na ubiór polski, o czym świadczy futrzane podbicie, szamerowanie złotym galonem na piersiach, a także podwójne rękawy, z których wierzchnie są długie, rozcięte i dekoracyjnie zwisają na plecach. Na głowie królowa ma niewielki czerwony bramowany futrem kołpaczek zredukowany do postaci stroika nie przysłaniającego modnej pudrowanej peruczki.

Znane jest bardzo niewiele kobiecych osiemnastowiecznych wizerunków w strojach polskich. Zwykle Polki portretowały się w modnych francuskich sukniach. Jedynie sporadycznie ze względów politycznych podkreślały narodowy charakter swego stroju, tak jak to ma miejsce w przypadku wizerunku Marii Józefy. W kontusiku i kołpaczku portretowana była również matka kolejnego króla Rzeczpospolitej Konstancja z Czartoryskich Poniatowska, co zapewne miało odwracać uwagę od niechęci Stanisława Augusta do przywdziewania ubioru polskiego.