Trzeci Statut Litewski (1588)

Uchwalenie trzeciego statutu było konsekwencją zmian, jakie zaszły po zawarciu unii lubelskiej. Komisja prawników przygotowała projekt liczniejszy o 120 artykułów od drugiego statutu. Projekt ten został przyjęty przez sejm koronacyjny w 1588 roku. Charakteryzował się zbliżeniem rozwiązań prawnych do tych obowiązujących w Koronie. Zachował jednak odrębność litewskiego systemu prawnego. Była to najlepsza wprowadzona kodyfikacja przedrozbiorowej Rzeczpospolitej. Statut cechował się wysokim poziomem, precyzją i przejrzystością. Na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego stosowany był aż do 1840 roku, kiedy to został zastąpiony Zbiorem Praw Cesarstwa Rosyjskiego.

Wysoki poziom prawniczy spowodował, że na obszarach Korony stosowano korzystano z niego jako z prawa posiłkowego. Inaczej było na obszarze województw bracławskiego, kijowskiego i wołyńskiego ze względu na przynależność tych ziem do Wielkiego Księstwa Litewskiego przed zawarciem unii lubelskiej, obowiązywał tam Drugi Statut Litewski. Do jego określania przyjęła się nazwa statutu wołyńskiego.

Wszystkie trzy statuty litewskie zredagowane były w języku urzędowym Wielkiego Księstwa, czyli po rusku. Szybko zostały jednak przetłumaczone na łacinę, a następnie na polski. Wpływ na to miał proces polonizacji szlachty i upowszechnienie się języka polskiego. W 1614 roku ukazał się polski przekład trzeciego statutu. Wersja ta stała się podstawą kolejnych jego wydań i była najczęściej stosowana w praktyce.