Akant. Motywy roślinne na elewacjach pałacu wilanowskiego.

Opis wydarzenia, dzięki któremu Grek Kallimachos (V–IV w. p.n.e.) wpadł na pomysł ozdobienia liśćmi budowanych przez siebie kolumn, został spisany 400 lat później przez rzymskiego architekta Witruwiusza: „Powiadają, że kapitel koryncki wynaleziono w następujący sposób. Dziewczę korynckie w odpowiednim do zamążpójścia wieku zachorowało i zmarło. Po pogrzebie piastunka jej wzięła wszystkie zabawki, które zmarłej były drogie za życia, włożyła do koszyka, zaniosła na grób i położyła na nim, nakrywszy dachówką, by dłużej mogły się zachować. Koszyk ten stał przypadkowo nad korzeniem akantu. Z nadejściem wiosny korzeń przygnieciony w środku ciężarem koszyka zaczął wypuszczać pędy i liście [...]. W owym czasie Kallimach, [...] przechodząc przypadkiem koło grobowca zauważył koszyczek  i delikatne liście dookoła; oczarowany rodzajem i nowością kształtu, według tego wzoru zbudował w Koryncie kolumny [...]”, (Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć). Powszechnie uważa się, że pierwowzorem zdobień na głowicach (kapitelach) kolumn korynckich był właśnie akant Acanthus, choć w rzeczywistości ogólną nazwą akanthos Grecy określali prawdopodobnie wszystkie kolczaste rośliny.

Przyrodnicy w całej tej sprawie zauważają jeszcze jeden problem: nazwa rodzajowa jest dla nas niewystarczająca. Botanikom zależy na wyjaśnieniu, który dokładnie gatunek mógł posłużyć za pierwowzór ornamentów porządku korynckiego. Spośród 50 gatunków należących do rodzaju Acanthus najbardziej prawdopodobne wydają się dwa: akant miękki Acanthus mollis i akant kłujący Acanthus spinosus. Niektórzy autorzy proponują także akant długolistny (prawdopodobnie chodzi o Acanthus longifolius – gatunek rodzimy m.in. dla terenu Grecji). To rośliny zielne tworzące rozety dużych, wcinanych liści. Występujący naturalnie na całym niemal obszarze śródziemnomorskim akant kłujący ma liście głęboko powcinane, brzegiem ostro kolczasto ząbkowane.

Natomiast liście Acanthus longifolius i Acanthus mollis nie mają kolców na brzegu blaszki (liście akantu długolistnego są w zarysie smuklejsze od akantu miękkiego). Trzeba też z pokorą przyznać, że ustalenie przynależności gatunkowej liści wyrzeźbionych na głowicach kolumn i pilastrów jest praktycznie niemożliwe. Dotyczy to zarówno pilastrów zdobiących fasadę pałacu w Wilanowie, jak i oryginalnych kolumn greckich. To wynik daleko posuniętej stylizacji, na skutek której głębokość i kształt wcięć blaszki liściowej są trudne do określenia.

Regularnie powcinane blaszki liściowe akantów są przestrzenne i miękko się układają, stanowiąc bardzo wdzięczny motyw zdobniczy wykorzystywany w architekturze, ornamentyce i grafice, także w heraldyce (otaczające tarczę herbową labry są przekształconymi liśćmi akantu). Rośliny należące do rodzaju akant uprawia się w celach dekoracyjnych, poza tym nie mają znaczenia gospodarczego.

Symboliczny wymiar dekoracji pałacu w Wilanowie można prześledzić na przykładzie elewacji okalających obszerny wilanowski dziedziniec. Ten ogólnodostępny fragment założenia pałacowego ma bardzo oficjalny charakter i jest rzeźbiarsko bardzo bogaty. Można szczegółowo przyjrzeć się poszczególnym scenom, a także ogarnąć wzrokiem całość z jednego punktu. To idealne miejsce do analizowania zestawu roślin przedstawionych w dekoracjach rzeźbiarskich! Zachęcamy do lektury innych artykułów na temat znaczeń i symboliki roślin z elewacji pałacu wilanowskiego (patrz niżej: polecane).