Laur, czyli wawrzyn szlachetny. Motywy roślinne na elewacjach pałacu wilanowskiego.

Jako symbol chwały wieniec laurowy pojawił się w starożytnej Grecji, ale to Rzymianie upowszechnili zwyczaj wieńczenia laurem cesarzy i zwycięskich wodzów oraz wybitne osobistości nauki i sztuki („laicki” symbol zwycięstwa). Stąd grecka nazwa daphne jest dużo mniej znana od łacińskiej laurus i pochodzących od niej laurea (wieniec laurowy), laureatus (laureat, zwycięzca). Takie wieńce znajdziemy na głowach wielu postaci przedstawionych na pałacowej fasadzie.

Wawrzyn szlachetny jest krzewem lub niskim drzewem (dorastającym do 10 m wysokości). Liście są zimozielone, sztywne, błyszczące, w zarysie zbliżone do elipsy (rozszerzające się w połowie swej długości) i zaostrzone na szczycie. Charakterystyczne cechy liścia to pofalowany brzeg blaszki liściowej i dobrze widoczne od spodu żyłkowanie (nerwy). Tworząc scenę zbierania liści laurowych na zwycięski wieniec (scena Przygotowanie do triumfu Jana III), wilanowski artysta starał się podkreślić wypukłość nerwacji liści wawrzynu. Widać ją na najwyższych gałązkach drzewa, do którego sięga mały putto. Bardzo dziwny kształt mają natomiast laurowe owoce – rzeźbiarz przedstawił je jako duże kuliste twory z małym wklęśnięciem na szczycie. W rzeczywistości te skupione po kilka w kątach liści jagody są niewielkie i najczęściej jajowate (lekko zwężone na szczycie). Jednak bezpośrednie skojarzenie drzewa z wieńcami i triumfalnym pochodem króla każe nam przypuszczać, że mamy tu do czynienia z bardzo swobodną interpretacją wyglądu wawrzynu szlachetnego.

Efektowną alegorię zwycięstwa znajdziemy w centrum wilanowskiej fasady, gdzie nad dawnym głównym wejściem do pałacu unoszą się uskrzydlone Famy dmące w trąby, trzymające w dłoniach złoty wieniec laurowy. Szczególnie piękne są tu liście wawrzynu – świetnie oddano ich skórzastość i falisty brzeg. Gorzej z owocami – przedstawiono je jako kulki osadzone na długich szypułach. Co prawda wielkość jagód jest zbliżona do oryginału, jednak te szypułki... – czegoś takiego wawrzyn szlachetny z pewnością nie tworzy.

Drzewo laurowe występuje także na wilanowskim pałacu w pięknej scenie Apollo, Dafne i Penej, w której umykająca przez Apollinem nimfa zamienia się w drzewo laurowe, a z jej dłoni wyrastają laurowe gałązki. Wydarzenie to przypomina nam o związkach wawrzynu z greckim bogiem mądrości i poezji, bowiem po tym wydarzeniu gałązka laurowa stała się jego atrybutem. Według jednej z teorii przepowiadająca przyszłość Pytia (wyrocznia delficka – jej siedziba mieściła się w świątyni Apollina w Delfach) mogła wprowadzać się w stan wróżebny przez wdychanie dymu z palonych laurowych liści.

Laur, choć znany głównie z mitów greckich i rzymskich, pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego i Azji Mniejszej. Uprawiany od zamierzchłych czasów rozprzestrzenił się na całym obszarze śródziemnomorskim. Cała roślina zawiera olejek eteryczny o przyjemnym zapachu. Liście i owoce wykorzystuje się w przemysłach farmaceutycznym, kosmetycznym i spożywczym (zaprawa do likierów). Suszone liście laurowe  używane są jako popularna przyprawa do zup, marynat i sosów (tak zwane listki bobkowe dobrze nam znane ze słoików z marynatami).

Symboliczny wymiar dekoracji pałacu w Wilanowie można prześledzić na przykładzie elewacji okalających obszerny wilanowski dziedziniec. Ten ogólnodostępny fragment założenia pałacowego ma bardzo oficjalny charakter i jest rzeźbiarsko bardzo bogaty. Można szczegółowo przyjrzeć się poszczególnym scenom, a także ogarnąć wzrokiem całość z jednego punktu. To idealne miejsce do analizowania zestawu roślin przedstawionych w dekoracjach rzeźbiarskich! Zachęcamy do lektury innych artykułów na temat znaczeń i symboliki roślin z elewacji pałacu wilanowskiego (patrz niżej: polecane).