Palma daktylowa, czyli daktylowiec właściwy

W kulturze europejskiej symboliczne znaczenie liścia palmowego jest związane głównie z tekstami Biblii, ze względu na zawarty w ewangelii św. Jana sugestywny opis wydarzeń z niedzieli palmowej: „Nazajutrz wielki tłum [...] usłyszawszy, że Jezus przybywa do Jerozolimy, wziął gałązki palmowe i wybiegł Mu naprzeciw” (J 12, 12–13). Jako botanik czuję się w obowiązku wprowadzić pewne sprostowanie do opracowań biblijnych: zastosowane w powyższym cytacie (w nowoczesnym tłumaczeniu Biblii Tysiąclecia) określenie „gałązki palmowe” jest niewłaściwe. W rzeczywistości palmy nie tworzą gałęzi – na szczycie nierozgałęzionego kolumnowego pnia wyrasta pióropusz dużych liści. Pień jest okryty nasadami starszych, uschniętych już liści – tak, jak to pięknie przedstawiono na wilanowskiej fasadzie. Natomiast to, co błędnie określa się jako gałązkę palmową, jest w rzeczywistości wielkim liściem zbudowanym z elastycznej osi, na której z obu stron osadzone są odcinki blaszki liściowej. Takie liście występują u bardzo wielu gatunków palm, a skojarzenie ich z daktylowcem właściwym wynika z faktu, że jest to najlepiej znana Europejczykom palma z pierzastymi liśćmi.

Uderzająco podobną do triumfalnego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy sytuację znajdziemy na fasadzie pałacowej w scenie Przygotowania do triumfu Jana III. Tu putta wspinają się w poszukiwaniu palmowych liści i rwą gałązki laurowe z pobliskiego drzewa. W następnej scenie Triumf Jana III Sobieskiego król jedzie we wspaniałej kwadrydze powożonej przez putta z liśćmi palmowymi i gałązką lauru w dłoniach. Nad głową monarchy widnieje zwycięski wieniec laurowy, a pod jego stopami leży liść daktylowca. Motyw liścia palmowego symbolizującego triumf pojawia się w scenie Pokoju Żórawińskiego i w ręce alegorycznej postaci Pokoju.

Palma daktylowa jest jednym z pierwszych drzew udomowionych przez człowieka, uprawianym od czasów neolitu. Dziś daktylowce nie występują w stanie dzikim, a pochodzenie tego gatunku nie jest dobrze poznane. Uprawy obejmują głównie suche rejony Afryki i południowo-zachodniej Azji. Z miąższu odmian mączystych wyrabia się ciasto, owoce deserowe natomiast  są jadane na surowo – świeże lub po ususzeniu. Słodkie suszone daktyle (zawartość cukru to 50–75 proc. masy owocu) stanowią ważny towar eksportowy krajów leżących na tym obszarze. Z daktyli otrzymuje się także syrop zwany miodem daktylowym. Nazwa ta jest w tym przypadku znamienna – w Biblii słowo „miód” oznacza słodycz syropu z daktyli.

Symboliczny wymiar dekoracji pałacu w Wilanowie można prześledzić na przykładzie elewacji okalających obszerny wilanowski dziedziniec. Ten ogólnodostępny fragment założenia pałacowego ma bardzo oficjalny charakter i jest rzeźbiarsko bardzo bogaty. Można szczegółowo przyjrzeć się poszczególnym scenom, a także ogarnąć wzrokiem całość z jednego punktu. To idealne miejsce do analizowania zestawu roślin przedstawionych w dekoracjach rzeźbiarskich! Zachęcamy do lektury innych artykułów na temat znaczeń i symboliki roślin z elewacji pałacu wilanowskiego (patrz niżej: polecane).