Karol Stanisław Radziwiłł – pragmatyczny siostrzeniec króla Jana III

Fragment artykułu Jarosława Pietrzaka Pod egidą Sobieskiego. Kariera polityczna Karola Stanisława Radziwiłła w latach 1683–1696 (z monografii naukowej wydanej przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, pt. Jarzmo Ligi Świętej? Jan III Sobieski i Rzeczpospolita w latach 1684–1696, red. Dariusz Milewski, Warszawa 2017, s. 41–43).

Poparcie Jana III dla Karola Stanisława nie było bynajmniej zjawiskiem stałym. Król, kie­rując się przezornością, zdawał sobie sprawę, że nominacje nie mogą dotyczyć wyłącznie jego zwolenników. Dla przykładu, w 1692 r. monar­cha mianował protegowanego Kazimierza Jana Sapiehy Stanisława Witakowskiego na wiceinsty­gatorię litewską, zamiast niejakiego Kolińskiego, którego popierał Karol Stanisław Radziwiłł. Niepowodzenie spotkało Karola Stanisława o zabiegach o starostwo propojskie w wojewódz­twie mścisławskim, które po Słuszkach należało przez krótki okres do jego rodziców, a potem przejął je Jan III. Fiaskiem zakończyły się także wspólne zabiegi Dominika Mikołaja i Karola Stanisława o starostwo żmudzkie wakujące po śmierci Piotra Michała Paca. W tym przypadku ich zamiary udaremniła śmierć króla. Dodajmy nadto, że nieraz król temperował nazbyt popędliwego siostrzeńca. W październiku 1695 r. wezwał go do zaprzestania walk o tzw. dobra neuburskie i zerwania rzekomych konszachtów z pułkownikiem kozackim Semenem Palijem, zagrażającym pogranicznym województwom Wielkiego Księstwa.

Trudno dopatrywać się w korespondencji Jana III i Karola Stanisława Radziwiłła jakichś głębszych relacji. Sądzić jednak można, że król kochał swego siostrzeńca i dbał o jego dobro. Przemawia za tym stawanie w obro­nie Radziwiłła wobec częstych przymówek ze strony Marii Kazimiery. Wspomnijmy ponadto, że monarcha udzielał siostrzeńcowi pożyczek ze swego skarbu oraz użyczał gościny w żółkiewskiej rezydencji i: „wszelką w przyjęciu księciu podkanclerzemu czynił wygodę i tak samego, jako też dwór jego i konie jego należnym providere supplementem”. Z kolei książę okazał współczucie monarsze, kiedy w 1688 r. Ludwika Karolina Radziwiłłówna zerwała zaręczyny z królewiczem Jakubem. Wówczas jesz­cze koniuszy litewski dostrzegł, że afront krewniaczki nie tylko godził w autorytet monarchy i jego plany dynastyczne, ale stanowił poważne naru­szenie obyczajów i dostarczył Janowi III zmartwień. Dodajmy jednak, że Radziwiłł nie był obecny przy łożu umierającego monarchy oraz nie poparł kandydatury królewicza Jakuba podczas elekcji. Z kolei kultywo­wanie pamięci po monarsze i jego czynach świadczyło przede wszystkim o pragmatycznym podejściu Karola Stanisława do podnoszenia splendoru własnego rodu.