W służbie historii – konkurs dramatyczny w dwusetną rocznicę bitwy wiedeńskiej

Fragment artykułu Iwony Gosik-Kapelińskiej Jak w Krakowie dwusetlecie odsieczy wiedeńskiej świętowano, czyli Jan III Sobieski w pisarskim dwugłosie Władysława Ludwika Anczyca i Wincentego Rapackiego (z monografii naukowej wydanej przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, pt. Jarzmo Ligi Świętej? Jan III Sobieski i Rzeczpospolita w latach 1684–1696, red. Dariusz Milewski, Warszawa 2017, s. 267–270).

Do obchodów dwusetnej rocznicy odsieczy wiedeńskiej Kraków przygoto­wywał się długo i starannie. W przygotowania zaangażowało się wiele osób i instytucji. Staraniem Akademii Umiejętności wydano wiele prac poświę­conych postaci króla Jana III Sobieskiego. Zorganizowano: wiele pocho­dów, mszy i przemówień, odsłonięto dwie tablice pamiątkowe: w kościele karmelitów na Piasku i drugą – wmurowaną w kaplicę Bonerowską kościoła Mariackiego, dokonano koronacji obrazu Matki Bożej Łaskawej, zorga­nizowano bal dobroczynny, w Sukiennicach urządzono wystawę pamią­tek po królu Sobieskim. 12 września 1883 r. pokazano iluminacje i było to pierwsze użycie energii elektrycznej do oświetlenia Krakowa. Do obchodów rocznicowych zwycięstwa pod Wiedniem dołączono także świętowanie uroczystego jubileuszu pracy twórczej Matejki, podczas którego malarz ofia­rował swój obraz Sobieski pod Wiedniem papieżowi Leonowi XIII. Wcześniej krakowianie mogli podziwiać dzieło mistrza w Sukiennicach. Do galicyjskiej stolicy przybyły delegacje z innych zaborów, Kraków stał się znów stolicą duchową narodu bez państwa, a obchody kolejnej uroczystości rocznicowej stały się wielką lekcją historii, demonstracją tożsamości narodowej z przy­daniem elementu wychowania patriotycznego.

Postanowiono także przygotować inscenizację na podstawie napisanego specjalnie na tę okoliczność dramatu. Dlatego już w listopadzie 1881 r. rozpi­sano konkurs (rozstrzygnięty latem 1883 r.) na „najlepszy utwór dramatyczny napisany na tle dziejów Jana Sobieskiego, a obejmujący odsiecz Wiednia w 1683 r.”, skomponowany dla uczczenia dwusetnej rocznicy zwycięstwa wojsk polskich nad nawałą wschodniego barbarzyństwa. Organizatorzy konkursu zdefiniowali rodzaj preferowanej poetyki następująco: „utwór ten ma być napisany w rodzaju sztuk nazwanych ludowymi, a najmniej w pięciu odsłonach”. Wyróżniono dwa dramaty i wbrew regulaminowi przyznano dwie nagrody, pierwszą Wincentemu Rapackiemu za Odsiecz Wiednia, drugą Władysławowi Ludwikowi Anczycowi za Jana III pod Wiedniem. Komisja konkursowa na uświetnienie rocznicowych wydarzeń w Krakowie wybrała sztukę Anczyca, natomiast tego samego wieczoru dramat Rapackiego miał swoją prapremierę we Lwowie.

Rapacki nie był dostawcą sztuk popularnych, a jedynie dramatów histo­rycznych, natomiast Anczyc jest uznany za twórcę dramaturgii popularnej, jakkolwiek dramaty ludowe o tematyce historycznej są słabsze od pozostałych jego dramatów popularnych. Podsumowując, Rapacki potrafił pisać dramaty historyczne, ale nie dla teatru popularnego, Anczyc pisał z powodzeniem dramaty ludowe, ale nie o tematyce historycznej. To rozróżnienie miało niewątpliwie wpływ na wybór komisji konkursowej, która ostatecznie uznała, że lepiej będzie wystawić słabszy dramat pisany dla ludu (zredukowana warstwa faktografii dziejowej), niż lepszy dramat historyczny z mniej oczy­wistym adresatem ludowym.