Nowe książki wilanowskie

Aneta Markuszewska, W cieniu korony. Muzyka w polityce Jakuba III Stuarta i jego żony Marii Klementyny Sobieskiej w Rzymie (1719–1735), seria „Silva rerum”, Warszawa 2024, ISBN 978-83-972399-0-6

Aneta Markuszewska, muzykolożka z Uniwersytetu Warszawskiego, jest autorką licznych opublikowanych opracowań poświęconych muzyce na dworach Sobieskich i Stuartów w Rzymie, co czyni z niej jedną z czołowych międzynarodowych specjalistek w tej dziedzinie. Korzystając z wielu źródeł z epoki i współczesnej literatury przedmiotu, przedstawia wnikliwą analizę oper dedykowanych Stuartom – parze królewskiej bez królestwa. Fabuły tych utworów, odwołujące się często do tradycji antycznej, podobnie jak partytury i liczne, choć dotychczas mało zbadane w kontekście polskim ślady aktywności ich twórców, stały się dla Autorki źródłem inspiracji. Podeszła do tematu zarówno z muzykologicznego, jak też polityczno-społecznego punktu widzenia, stąd jej wnioski i interpretacje są prawdziwie nowatorskie. Z nich zbudowała tę „biografię w muzyce” krótkiego, ale intensywnego życia Marii Klementyny Sobieskiej Stuart, wnuczki wielkiego króla Jana III Sobieskiego i jego ukochanej żony Marii Kazimiery.

Bogdan Gałązka, Niepożyteczne trudy nowomodnych kuchmistrzów. Smak, techniki kulinarne i idee żywieniowe w pismach Jana Szyttlera, seria „Silva rerum”, Warszawa 2024, ISBN 978-83-971174-8-8

Książka Niepożyteczne trudy nowomodnych kuchmistrzów. Smak, techniki kulinarne i idee żywieniowe w pismach Jana Szyttlera jest kolejną publikacją Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie adresowaną do czytelników zainteresowanych staropolską kuchnią i kulturą stołu, historią wyżywienia i literaturą kulinarną. Jest to opracowana i bogato ilustrowana wersja pracy doktorskiej Bogdana Gałązki, przygotowanej pod kierunkiem prof. dr. Jarosława Dumanowskiego i obronionej jesienią 2023 roku na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Archiwum Sobieskich z Żółkwi. Studia i materiały, t. 1, opracowanie: Przemysław Gawron, Krzysztof Kossarzecki, Tomasz Szwaciński, seria „Monumenta Sobiesciana”,  Warszawa 2024, ISBN 978-83-971174-7-1

Czwarty tom serii Monumenta Sobiesciana stanowi plon licznych kwerend zespołu badaczy w Narodowym Archiwum Historycznym Białorusi w Mińsku, wieloetapowej (i wciąż niepełnej) digitalizacji sobiescianów przechowywanych w mińskim Archiwum Radziwiłłów (NGAB, f. 694) oraz prac nad edycją źródeł wybranych spośród tysięcy dokumentów z dawnego archiwum Sobieskich z Żółkwi.

Marianna Otmianowska, Koncepcje społecznej odpowiedzialności edukacji muzealnej. Studium socjologiczne, „Muzeologia” t. 26, Warszawa 2024, ISBN 978-83-972399-4-4 (EPUB), 978-83-972399-2-0 (MOBI), 978-83-972399-3-7 (PDF)

Autorka opisuje rolę muzeów i ich działalności edukacyjnej w perspektywie socjologicznej, wskazując, że wielowymiarowość badanego problemu pozwala na dociekania naukowe w obszarach socjologii kultury, socjologii edukacji, socjologii sztuki, a nawet postulowanej subdyscypliny – socjologii muzeów.

Problematyka pracy skoncentrowana jest na społecznej odpowiedzialności edukacji muzealnej, z uwzględnieniem wymogu inkluzywności i dostępności muzeów postulowanego przez Międzynarodową Radę Muzeów (ICOM – International Council of Museums), a znajdującego swoje odzwierciedlenie w przyjętej w 2022 roku definicji muzeum.

Z recenzji dr hab. Joanny Wyleżałek prof. ucz.

Anna Czerwińska-Walczak, U źródeł współczesnej konserwacji malarstwa w Polsce. Studium działalności Bohdana Marconiego, seria konserwatorska, Warszawa 2024, ISBN 978-83-965839-6-3, ISBN 978-83-68253-03-5-0 

Książka napisana z takim kunsztem, że czyta się ją jak dobrą powieść biograficzną, w dodatku z miejscami lub wątkami nawet lekko sensacyjnymi. Należy tu jednak zastrzec, że trudne fakty, napięcia i animozje środowiskowe, merytoryczne spory podczas rozmaitych komisji konserwatorskich Autorka relacjonuje z ogromną kulturą i taktem. Postać prof. Bohdana Marconiego wyłaniająca się z kart jej opracowania, to mierząc dzisiejsza miarą, postać człowieka wielkiego sukcesu. Autorka w różnych miejscach pracy, jak gdyby mimochodem, ale z dużą uwagą przygląda się źródłom sukcesów Profesora. Ten wątek (…) można określić jako próbę znalezienia i zarazem przybliżenia czytelnikowi „recepty na szczęśliwe zawodowe życie”.
Z recenzji prof. Bogumiły J. Rouby

Konrad Pyzel, Jerzy Siemiginowski: A Master of Baroque at the Court of Jan III, seria monograficzna, Warszawa 2024, ISBN 978-83-972399-1-3

Jerzy Siemiginowski can justly be considered the foremost painter at the court of King Jan III. The years of education in Rome, financed by the monarch, enabled him to gain a thorough command of the workshop and conventions of painting. They gave him an intellectual facility in drawing inspiration from the troves of artistic achievements of the Antiquity, the Renaissance, and the Baroque. The works of Master Eleuter are typified by elaborate composition, flawless lines, and harmonious colouring; they represent the crowning achievement of the art of painting in the Commonwealth in the late seventeenth century.

Konrad Pyzel, Jerzy Siemiginowski. Mistrz baroku na dworze króla Jana III, Warszawa 2024, ISBN 978-83-965839-6-3   

Jerzy Siemiginowski może być uznany za najważniejszego malarza dworu króla Jana III. Kilkuletnia edukacja w Rzymie, sfinansowana przez monarchę, pozwoliła na gruntowne opanowanie warsztatu i konwencji obrazowania. Dała intelektualną swobodę w czerpaniu inspiracji z dorobku sztuki antyku, renesansu i baroku. 

Wyjątkowym dziełem w jego dorobku pozostają plafony Czterech pór roku w pałacu wilanowskim, stanowiące najważniejszy składnik – estetyczny i treściowy – dekoracji apartamentów królewskich. Są one dowodem wysokich umiejętności twórcy i zarazem świadectwem znajomości sztuki przez króla Jana III, wykształconego i przywiązanego do tradycji antycznej, obecnej w treściach i formach dekoracji rezydencji. 

Listy Marii Kazimiery z Archiwum Sobieskich w Oławie, t. 3: Listy do królewicza Jakuba z lat 1699–1703, opracowanie i redakcja naukowa: Anna Czarniecka, tłumaczenie: Anna Leyk, seria „Monumenta Sobiesciana”, Warszawa 2024, ISBN 978-83-965839-8-7

„Prezentowana publikacja jest trzecią już częścią niezwykle wartościowego badawczo i edytorsko przedsięwzięcia, składającego się na opracowanie listów królowej Marii Kazimiery z Archiwum Oławskiego, zdeponowanego w Narodowym Archiwum Białorusi w Mińsku (NGAB). Wpisuje się ona w popularny obecnie nurt badań nad egodokumentami, których korespondencja prywatna jest znakomitym przykładem, jak i w badania w zakresie tzw. queenship, koncentrujące się na ukazaniu działalności i roli władczyń, nie tylko pod kątem ich polityki, ale i życia prywatnego”.
Fragment z recenzji prof. Bożeny Popiołek

Bożena Popiołek, Z poczucia piękna, z potrzeby posiadania. Kobiecy świat rzeczy w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej, seria „Silva rerum”, Warszawa 2024, ISBN 978-83-965839-9-4

W świecie pozorów i sztywnych zasad posiadanie rzeczy było formą wypowiedzi, podkreślenia własnej odmienności i indywidualności, przejawem kobiecej emancypacji, świadectwem zainteresowań, relacji z twórcami i wytwórcami rzeczy. Profesor Bożena Popiołek ukazuje kobiecy świat rzeczy jako obszar przemian w obrębie społecznej mentalności.

Roman Krzywy, W podróży, przy stole i w łożnicy. Źródła literackie jako zwierciadło staropolskich obyczajów, seria „Silva rerum”, Warszawa 2024, ISBN 978-83-965839-5-6

Wspólnym mianownikiem studiów zawartych w najnowszej książce profesora Romana Krzywego jest staropolska obyczajowość. Omawiane zagadnienia nie tworzą ujęcia panoramicznego, lecz zgłębiają wybrane tematy, które autor naświetla, odwołując się przede wszystkim do źródeł literackich. Czytelnik znajdzie w książce analizy utworów będących świadectwem popularności podróży edukacyjnych, przyjrzy się uroczystym wjazdom do Wilna, zetknie się z wizerunkami kobiet i z twórczością poetek, dowie się, jak kultura karnawałowa oddziaływała na dawny dramat, przeczyta też o literackich echach pokładzin i o obiegu czytelniczym wierszy obscenicznych.

Ewa Mostowicz-Kapciak, Obraz sztuki dawnej na terenie Królestwa Polskiego w rosyjskich publikacjach starożytniczych z lat 1850–1915, seria „Silva rerum”, Warszawa 2024, ISBN 978-83-971174-0-2

Książka dr Ewy Mostowicz-Kapciak jest pracą pionierską, opartą na wnikliwych studiach polskich i rosyjskich publikacji źródłowych poświęconych obrazowi sztuki dawnej Królestwa Polskiego w rosyjskojęzycznych przewodnikach i opracowaniach starożytniczych. Celem pracy jest ustalenie w polskiej sztuce dawnej obszaru, którym Rosjanie interesowali się szczególnie i rozważenie, czy dostrzegali oni odmienność twórczości sąsiadującego narodu, jej unikalny charakter, czy też chcieli widzieć tylko to, co rosyjskie, aby uzasadnić swoją obecność na terenach polskich.

Paweł T. Dobrowolski, Nierównym krokiem. Globalizacja i Europa wielu prędkości (1500–1800), seria „Silva rerum”, Warszawa 2023, ISBN 978-83-965839-1-8

Pomysł na książkę zrodził się podczas wykładów prof. Pawła T. Dobrowolskiego, historyka i dyplomaty, o cywilizacji europejskiej. Studenci Collegium Civitas stawiali liczne pytania, a profesor uznał, że opisanie własnych przemyśleń i wskazanie ważnych opinii na temat przemian społeczno-ekonomicznych oraz kulturalnych w latach 1500–1800 będzie dobrym wypełnieniem obowiązków wykładowcy. Tak powstała pięknie ilustrowana publikacja, która łączy walory merytoryczne, wiedzę i doświadczenie Pawła T. Dobrowolskiego z jego znakomitym piórem i stylem narracji. Książka wydana przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie we współpracy z Collegium Civitas.

Skarbiec rozmaitych scjencji… Historia Rzeczypospolitej w sylwie z 1759 roku, oprac. naukowe i wstęp Joanna Orzeł, seria „Silva rerum”, Warszawa 2023, ISBN 978-83-965839-0-1

Publikacja opowiada o tym, co żyjący w XVIII wieku szlachcic wiedział o dziejach swojej ojczyzny i jak chciał je przedstawić potomnym.  „Skarbiec rozmaitych scjencji… spisywany dla synów, jak domowy podręcznik historii, był przygotowywany z zamiarem wydania go drukiem, ale pozostał w rękopisie przez ponad 250 lat. Autor omawia przeszłość polsko-litewskiego państwa jako całości i tym jego dzieło wyróżnia się spośród większości sylw – popularnych wśród szlachty polskiej zapisków, zawierających notatki na różne tematy i relacje z wydarzeń, spisywane na bieżąco. Oryginalną narrację uzupełniają liczne, starannie dobrane przez wydawcę ilustracje. 

Konrad Morawski, Toward a Universal Science. Sculpted and Painted Decorations in the Library of King Jan III at the Wilanów Palace, Warszawa 2023, ISBN 978-83-66104-98-3

Autor Konrad Morawski podjął próbę rozszyfrowania treści zawartych w dekoracji biblioteki Jana III i częściowo zrekonstruował historię jej powstania. Analiza poszczególnych dzieł sztuki i studia kontekstowe umożliwiły mu sformułowanie wniosków dotyczących pierwotnego układu dekoracji i ich wydźwięku ideowego. Ważną część opracowania stanowi wskazanie wzorów graficznych, z których korzystali twórcy wystroju. Angielskojęzyczna wersja książki W stronę uniwersalnej nauki. Dekoracja rzeźbiarsko-malarska biblioteki Jana III w pałacu w Wilanowie tego samego autora.

Paulina Florjanowicz, Archeolodzy polscy wobec nazizmu i stalinizmu, seria „Muzeologia”, t. 25, Warszawa 2023, ISBN 978-83-965839-2-5

Rozprawa jest pierwszą próbą tak wyczerpującego przedstawienia postaw wybranej grupy czołowych archeologów polskich z lat 1939–1956 wobec totalitaryzmu nazistowskiego i stalinowskiego. Jak zauważa autorka dr Paulina Florjanowicz – Polska i jej obywatele doświadczyli grozy, zarówno nazizmu, jak i komunizmu. Ważna jest nie tylko rekonstrukcja dziejów badanej dyscypliny w tym okresie, ale i ujęcie komparatystyczne, prezentujące postrzeganie przez polskich archeologów ideologii rządzących zarówno w Berlinie, jak i w Moskwie.

Przepisy Paula Tremo, wydał i opracował Jarosław Dumanowski, „Monumenta Poloniae Culinaria”, tom IX, Warszawa 2022, ISBN 978-83-66104-91-4

IX tom serii „Monumenta Poloniae Culinaria” zawiera receptury Paula Tremo. które opowiadają o czymś więcej niż o przyrządzaniu wołowiny, zupy, kapłona i flaków. Kuchmistrz Stanisława Augusta przedstawił autorską propozycję syntezy francuskich wzorców kulinarnych i polskiej tradycji. Odrzucenie ostrych przypraw i smakowych kontrastów, liberalizacja postu, klasycystyczna estetyka dobrego smaku, nowoczesne techniki redukcji, kondensacji i klarowania oraz odrzucenie zasad dietetyki humoralnej są u niego widoczne zarówno w recepturach „francuskich”, jak i „polskich”. Te ostatnie odwołują się do francuskiej mody na potrawy kojarzone z lotaryńskim dworem Stanisława Leszczyńskiego. Szybko zostały zaakceptowane jako dania jak najbardziej polskie, a rozwiązania królewskiego kuchmistrza znalazły licznych naśladowców i kontynuatorów.

Konrad Morawski, W stronę uniwersalnej nauki. Dekoracja rzeźbiarsko-malarska biblioteki Jana III w pałacu w Wilanowie, Warszawa 2022, ISBN 978-83-66104-89-1

W książce podjęto próbę rozszyfrowania treści zawartych w dekoracji biblioteki Jana III i częściowo zrekonstruowano historię jej powstania. Analiza poszczególnych dzieł sztuki i studia kontekstowe umożliwiły sformułowanie wniosków dotyczących pierwotnego układu dekoracji i ich wydźwięku ideowego. Ważną część opracowania stanowi wskazanie wzorów graficznych, z których korzystali twórcy wystroju.

Anna Markiewicz, Dykcjonarz, lutnia i koronki. Zagraniczna podróż edukacyjna Franciszka Cetnera (1693–1696), seria „Silva rerum”, Warszawa 2022, ISBN 978-83-66104-90-7

W latach 1693–1696 młody starościc lwowski Franciszek Cetner (1675–1732) odbył grand tour, zagraniczną podróż edukacyjną po Europie, w trakcie której pobierał lekcje w prestiżowej paryskiej akademii i zwiedzał olśniewające zabytki Rzymu. Pod koniec XVII stulecia podobny wojaż stanowił ważny element kanonu wykształcenia młodych elit z ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów, był niezbędnym zwieńczeniem całego procesu edukacji i przygotowaniem do przyszłej kariery politycznej. Książka przynosi rekonstrukcję przebiegu całej podróży młodzieńca, a jej punktem wyjścia stały się fascynujące spisy wydatków sporządzone podczas pobytu głównego bohatera w centrach ówczesnego świata – Paryżu i Rzymie.