Rosyjski dyplomata Paweł Tołstoj przekracza granicę Rzeczypospolitej

Już od chwili wkroczenia w granice Rzeczypospolitej Tołstoj szczegółowo notował trasę swojej podróży. Podawał nazwy miejscowości przez które przejeżdżał, dokładne odległości między nimi, a nawet nazwiska ich właścicieli, nie wspominając już o miejscach i zdarzeniach, które uznał za warte zapamiętania.

Na granicy

22 marca [1697]. Po obiedzie pojechawszy ze Zwierowicz, przyjechałem nocować do wsi [należącej] do dworskich włości, która nazywa się Wasylewicze, od Zwierowicz 3 wiorsty, a do polskiej granicy nie dojechawszy, ta wieś Wasylewicze dwie wiorsty; i w tej wsi Wasylewicze 23 dzień [marca] obiadowałem. Tego dnia po obiedzie ze wsi Wasylewicze dojechałem do polskiej rubieży na rzece Iwaci, która rozgranicza Państwo Moskiewskie z Polskim i Litewskim. Na tej rzeczce, od strony smoleńskiej, znajduje się dworska wieś Burcowo, a po drugiej stronie rzeczki Iwaty, naprzeciw wsi Burcowo, znajduje się wieś Wałkowo, polskiego króla. Od Smoleńska do wsi Burcowo – 14 mil.

[Rzeczpospolita]

Tego dnia [23 marca], przejechawszy granicę, przyjechałem nocować w sioło Romanowo, od granicy 2 mile. To sioło Romanowo [należy do] księżnej Słuckiej, a [znajduje się] pod opieką, albo w obronie, wojewody trockiego pana Onjachowskiego. W tym siole [żyją] mieszkańcy różnych wiar: są pobożni religii greckiej, są katolicy, jest niemało i żydów. W tym siole, greckiej wiary świętej [jest] jedna cerkiew pod wezwaniem Trójcy Świętej.

24 marca. Z sioła Romanowo przyjechałem obiadować w majętność hetmana litewskiego Sapiehy (przyp.1), do wsi Koteliewo, od Romanowa dwie mile. Tego dnia, po obiedzie, ze wsi Koteliewo przyjechałem nocować w majętność wielkiego hetmana litewskiego Sapiehy, do sioła Górki. To sioło Górki wniosła w posagu synowi hetmana litewskiego Sapiehy Grzegorzowi córka pana Połubińskiego (przyp.2). W tym siole Górkach jest czcigodna cerkiew religii greckiej, a unickich dwie cerkwie, jeden rzymski kościół, żydowska bożnica jedna. To sioło Górki [jest] wielkie, w nim wszyscy mieszkańcy, [zamieszkujący] więcej niż tysiąc gospodarstw, [są] różnych wiar: religii greckiej i rzymianie, i unici, i żydzi. Od wsi Koteliewo do sioła Górki jedna mila. W tym siole Górki 25 marca, w święto Zwiastowania Najświętszej Bogarodzicy, uczestniczyłem we mszy w czcigodnej cerkwi religii greckiej, która [jest] w imię Przenajświętszej Bogarodzicy, świętego i sławnego jej zaśnięcia. W tym siole Górkach stanąłem w domu mieszczańskim, którego mieszczanie są czcigodnej wiary greckiej. Tego dnia, po obiedzie, wyjechawszy z sioła Górki, przyjechałem nocować w majętność tegoż wyżej wspomnianego litewskiego hetmana wielkiego Sapiehy, do sioła Gorodeckie, od Górek 2 mile, i stanąłem na dworze u szlachcica, u pana Teterskiego; w tym siole [jest] cerkiew unicka.

26 marca. Z sioła Gorodeckie przyjechałem obiadować do wsi tegoż hetmana Sapiehy – Gubin, od wsi Gorodeckie jedna mila. Tego dnia z sioła Gubin przyjechałem nocować do majętności królewskiej, do wsi Gubary. Ta wieś Gubary [jest] w powiecie mohylewskim. Od Gubina do Gubarów 2 mile.

27 marca. Ze wsi Gubary wyjechałem po obiedzie i przyjechałem nocować w majętności królewskiej w tymże powiecie mohylewskim, we wsi Żdanowicze. Pod tą wsią Żdanowicze przejeżdżałem przez rzekę Bas [Basia] z wielką trudnością z powodu wylania wielkich wód. Od wsi Gubary jedna mila.

28 marca, w Niedzielę Palmową, obiadowałem w wyżej wspomnianej wsi Żdanowicze i po obiedzie pojechałem z tej wsi nocować do majętności królewskiej, do wsi Wojnowo. Od wsi Żdanowicze 3 mile.

29 marca. Ze wsi Wojnowo przyjechałem nocować do sioła Łupanowo, od wsi Wojnowo 3 mile. W tym miejscu musiałem jechać wzdłuż rzeki Dniepru, [a następnie przekroczyć ją] na lewą stronę. To wspomniane sioło Łupanowo [położone jest] naprzeciw miasta Mohylewa, na brzegu rzeki Dniepra.

Fragment publikacji oparty jest na rosyjskim wydaniu dziennika Pawła Tołstoja: Putieszestwije stolnika P.A. Tołstogo po Jewropie 1696–1699, oprac. Ł.A. Olszewskaja, S.N. Trawnikow, Moskwa 1992