Biblioteka Króla

Dekoracja Biblioteki Króla powstała w latach 80. XVII w. Złożony program ideowy wnętrza jest dziełem jezuickiego uczonego – Adama Adamandego Kochańskiego, królewskiego bibliotekarza i matematyka. Za wykonanie malowideł w wilanowskiej bibliotece początkowo odpowiedzialny był Claude Callot, Francuz działający w Polsce przez wiele lat. On jest autorem dwóch dużych tond: Teologii i Filozofii. Mniejsze plafony są dziełem innych twórców (być może z jego warsztatu) i powstały – przynajmniej częściowo – gdy Callota już w Wilanowie nie było.

Portrety uczonych i artystów

Wokół dwóch tond rozmieszczono symetrycznie na suficie i fasecie 16 medalionów portretowych uczonych i artystów (obecnie niektóre zdemontowano, można je oglądać z bliska). Na każdym z nich – wg klucza przyjętego przez Kochańskiego – znalazły się po dwa wizerunki najwybitniejszych przedstawicieli poszczególnych dziedzin nauki i sztuki, reprezentujących pogańską starożytność i czasy chrześcijańskie. Pod większością medalionów umieszczono podpisy identyfikujące namalowane osoby. I tak filozofię reprezentują Platon i św. Augustyn oraz Arystoteles i Justus Lipsjusz, astronomię – Ptolemeusz i Mikołaj Kopernik, architekturę – Witruwiusz i Gianlorenzo Bernini, rzeźbę – Fidiasz i Michał Anioł, malarstwo zaś – Apelles i Rafael. Tak zestawione portrety wybitnych uczonych i artystów najpewniej wyznaczały układ i tematykę ksiąg umieszczonych poniżej.

Zmiany w XVIII i XIX w.

Pomieszczenie Biblioteki Króla w późniejszych stuleciach wielokrotnie zmieniało swoją funkcję i kształt. XVIII-wieczne inwentarze opisują je jako Galerię Małą, a następnie Galerię Pstrą. W 1743 r. zanotowano tu następujące elementy wystroju: ławy obite czerwonym suknem, angielskie latarnie oraz 40 obrazów zawieszonych na ścianach. W połowie XIX w. z inicjatywy Aleksandry z Potockich Potockiej w przylegającym pomieszczeniu wzniesiono niewielką kaplicę, by upamiętnić miejsce, gdzie – wedle nie do końca możliwych do weryfikacji przekazów – umarł król Jan III. Wówczas pomieszczenie dawnej biblioteki stało się zakrystią.

Zakrystia w miejscu dawnej biblioteki

Na rycinie reprodukowanej w publikacji Hipolita Skimborowicza i Wojciecha Gersona Wilanów. Album widoków i pamiątek (1877) widzimy w zakrystii pod jedną ścianą dużą szafę, pod drugą zaś – okazały piec sprowadzony z Wiednia (ogrzewał on także Kaplicę; obecnie można go podziwiać w Pawilonie Rzeźby w parku). Ściany pokrywają wzorzyste imitacje gobelinów, które na modłę XIX-wieczną „na pierwszy rzut jakby pstrokacizną uderzają oko”, oraz dość wyraziste, być może polichromowane, wzory geometryczne. Drzwi Kaplicy, wykonane w warszawskiej fabryce Karola Mintera (1853), zdobią sceny ewangeliczne wkomponowane między fantazyjne ornamenty z motywem rozet.

Po II wojnie światowej

Podczas prac konserwatorskich po II wojnie światowej podjęto decyzję hybrydową – postanowiono przywrócić pomieszczeniu charakter biblioteki-gabinetu, a jednocześnie zachować obok kaplicę. Przywołaniu atmosfery komnaty z czasów króla Jana III służyć miały starannie wybrane obrazy, barokowe meble, elementy uzbrojenia i drobne przedmioty rzemiosła artystycznego. W roku 2004 rozpoczęły się prace konserwatorsko-renowatorskie, obejmujące oryginalną posadzkę i cementowe tynki pokrywające mury, zaatakowane – jak się okazało – przez mikroorganizmy. 

Współczesność

Obecna ekspozycja nawiązuje do artystycznych zainteresowań króla Jana III. Na ścianach możemy podziwiać cenne obrazy mistrzów niderlandzkich i flamandzkich. W przeszklonej szafie, nad którą znajdują się herb Sobieskich – Janina – i dwa putta, prezentowane są buławy i buzdygany nawiązujące do rang wojskowych Jana Sobieskiego oraz przedmioty dalekowschodniego rzemiosła artystycznego przypominające o zainteresowaniu monarchy krajami azjatyckimi i ich sztuką.